Typologie

Typologie is de leer van de typen in de Bijbel. Een type is een voorafbeelding van een zaak of persoon. De afgebeelde zaak of persoon heet anti-type of tegenbeeld. Een van de mooiste typen van de Heer Jezus in het Oude Testament is Jozef.

De bijbelse typologie of voorbeeldenleer handelt over bepaalde bijbelse personen en gebeurtenissen van een voorafgaand tijdperk als voorbeelden voor die uit latere tijd. In het bijzonder gaat het om personen en zaken (dingen, gebeurtenissen) uit het Oude Testament, die een voorafbeelding zijn van personen en zaken in het Nieuwe Testament. Een zaak of persoon in de Bijbel kan een typologische betekenis hebben. De betekenis bestaat hierin dat de zaak of persoon heenwijst naar een parallelle zaak of persoon in een latere tijd. De typologie "laat de gegevens uit het Oude Testament in haar eigenaardigheid bestaan, maar stelt ze in de schaduw voor of maakt ze tot schaduw van een veel heerlijker Nieuw Testamentische parallel. Haar uitgangspunt is positief. Tegenover iedere schaduw zoekt men de lichtfiguur van Christus".

Het woord 'type' komt van het Latijnse typus en Griekse tupos (τυπος). Het Griekse woord betekent 'voorbeeld', 'oerbeeld'. 'Typologie' is in het Engels 'typology', in het Frans 'typologie'. 

Een synoniem van typologie is 'typiek' of 'typtiek'. Voor zover een type een door de zintuigen waarneembare zaak of persoon is, spreekt men ook wel van zinnebeeld of zinneprent. Voorbeeld: “Deze handvol van de eerstelingen was een zinneprent van Christus, want Hij is door alle eerstelingen verbeeld…” (Matthew Henry, commentaar bij Lev. 23:10). Voor zover een type in de tijd voorafgaat aan het anti-type (tegenbeeld), spreekt men van voorafbeelding, vóórbeeld, voorafschaduwing, voorafspiegeling. Een ander synoniem van type is parallel.

De beoefenaar of kenner van de typologie heet 'typoloog'. 

Van de typologie wordt soms de allegorie, van de typologische uitleg de allegorische uitleg onderscheiden. Beide zijn zedelijke of geestelijke uitleggingen, die verder gaan dan de letterlijke verklaring. Allegorische uitleg in strikte zin is de zedelijke of geestelijke uitleg van aardse personen, gebeurtenissen of zaken. Typologische duiding legt het verband tussen het beeld, een gebeurtenis, zaak of persoon in het verleden, en het latere tegenbeeld, dat het beeld vervult. Een voorbeeld is het driedaags verblijf van Jona in de buik van de grote vis als beeld en voorafschaduwing van Jezus' driedaags verblijf in het graf. Paulus duidt in 1 Cor. het volgende vers uit Deuteronomium allegorisch.

De 25:4 Een os zult gij niet muilbanden, als hij dorst. (SV)

1Co 9:7 Wie doet ooit dienst als soldaat op eigen kosten? Wie plant een wijngaard en eet niet zijn vrucht? Of wie hoedt een kudde en eet niet van de melk van de kudde?  1Co 9:8 Spreek ik dit naar de mens, of zegt ook de wet dit niet? 1Co 9:9 Want in de wet van Mozes staat geschreven: ‘U zult een dorsende os niet muilbanden’. Zorgt God voor de ossen? 1Co 9:10 Of zegt hij dit eigenlijk ter wille van ons? Want ter wille van ons is dit geschreven, dat de ploeger op hoop moet ploegen, en de dorser op hoop zijn deel te ontvangen. (TELOS)

Paulus haalt uit het vers een diepere, zedelijke zin. Het is door de Geest 'terwille van ons' geschreven, ten alleen voor de Israëlieten. Wij kunnen daarom lessen trekken uit de Wet, al zijn we niet meer onder de Wet, het Mozaïsche juk van geboden en verboden. In deze allegorie is geen sprake van een vóórbeeld dat een latere gebeurtenis voorafschaduwt. Er is wel sprake van een diepere zin, die door de allegorische uitleg wordt ontvouwd. 

Augustinus neemt de vijf stenen van David en de vijf gerstenbroden in het Nieuwe Testament allegorisch voor de vijf boeken van Mozes. Of die uitleg klopt? In elk geval zijn voorzichtigheid en zorgvuldigheid bij de allegorische en typologische uitleg nodig. Soms gaan typologische en allegorische uitleg samen. 

Er bestáán typen in de Schrift, omdat de alwetende hogere Auteur, de Heilige Geest, vooraf wist welke zaken, gebeurtenissen en personen latere zaken, gebeurtenissen en personen zouden - en naar Zijn beleid moesten - verbeelden. Daarom liet Hij de typen optekenen. Ook door beelden heeft God "van den beginne het einde verkondigt". Bijvoorbeeld door de slaap van Adam de dood van Christus, en door de schepping van Eva uit de zijde van de slapende Adam de bouw van de Gemeente op de grondslag van de gekruisigde Heiland der wereld (Paulus: "Christus en Die gekruisigd"). 

De Heilige Geest haalt in de beschrijving van de typen bijzonderheden naar voren of laat ze onvermeld, om ze tot een geschikt type van de Heer Jezus te maken. Een voorbeeld is de schepping van Eva uit de zijde van de slapende Adam. Deze bijzonderheden maken onze oermoeder tot een geschikt type van de gemeente, de vrouw van Christus. Een tweede voorbeeld is de beschrijving van de koning-priester Melchizedek, waarin bepaalde bijzonderheden (zijn geboorte, zijn afkomst, zijn einde) zijn weggelaten. De voorstelling van Melchizedek maakt hem tot een geschikt type van Christus, de ware Hogepriester en de koning der koningen, die in Jeruzalem zijn troon zal hebben.

Heb 7:1 Want deze Melchizedek, koning van Salem, priester van God de Allerhoogste, die Abraham tegemoet ging toen hij van het verslaan van de koningen terugkeerde, en hem zegende, Heb 7:2 aan wie ook Abraham een tiende van alles gaf, is in de eerste plaats naar de uitleg van zijn naam: koning van de gerechtigheid, en vervolgens ook: koning van Salem, dat is koning van de vrede, Heb 7:3 en terwijl hij zonder vader, zonder moeder, zonder geslachtsregister, zonder begin van dagen of einde van leven is, maar op de Zoon van God lijkt, blijft hij priester voor altijd. Heb 7:4 Aanschouwt nu hoe groot deze was, aan wie zelfs de aartsvader Abraham een tiende van de buit gaf. (TELOS)

Het beeld wordt vervuld door het tegenbeeld dat later komt. Sommige typen zijn vervuld, andere wacht nog een vervulling. De onthulling van de in Egypte verhoogde Jozef aan zijn broers is een voorafbeelding van de toekomstige openbaring van de Mensenzoon aan zijn broeders naar het vlees, de Israëlieten. Deze openbaring en de daaropvolgende reactie van Israël vervult het type.

Het type verbeeldt het latere anti-type, maar een type is niet in alle opzichten een voorafbeelding, maar in één of meer opzichten. Wanneer dit wordt vergeten, kan typologische uitleg 'vergezocht' of 'gekunsteld' worden. Een valkuil is de typologische uitleg aanwenden om iets te bewijzen dat niet met de uitdrukkelijke leer van de Schrift onderbouwd kan worden. 

Niet alleen het Oude, maar ook het Nieuwe Testament bevat typen. Bijvoorbeeld, de storm op het meer, de nood van de leerlingen en het optreden van de Heer Jezus wordt door meerdere uitleggers verstaan als een voorafbeelding van het gelovig overblijfsel van Israël, dat in grote nood zal geraken, en de uitredding door Christus. De twaalf manden met het brood dat na de wonderbare spijziging was overgebleven, schijnen een type te vormen van de spijziging (zegening) van het toekomstige herstelde Israël. 'Heel Israël' (= twaalf stammen) toch zal behouden worden (vgl. Rom. 11:26).  

Typologische uitleg in de Bijbel zelf treffen wij vooral in de brief aan de Hebreeën en in geschriften van de apostel Paulus aan. Een geval is te vinden in dit vers:

Ro 5:14 toch heeft de dood geregeerd van Adam tot Mozes, ook over hen die niet gezondigd hadden door te overtreden zoals Adam, die een voorbeeld (Gr. typos) is van Hem die zou komen. (TELOS)

Adam is een vóórbeeld, een type, van Christus, 'de laatste Adam'. Paulus gebruikt het woord typos, 'voorbeeld', 'type'. In de Hebreeënbrief (ook door Paulus geschreven?) wordt de priester-koning Melchizedek aangewezen als type van de Christus.  De Heer Jezus zelf heeft ook gewezen op typen, bijv. de door Mozes aan een staak verhoogde slang in de woestijn en de grote vis die Jona opslokte en na drie dagen uitspuwde. 

Joh 3:14 En zoals Mozes de slang in de woestijn heeft verhoogd, zo moet de Zoon des mensen verhoogd worden, Joh 3:15 opdat ieder die in Hem gelooft, niet verloren gaat maar eeuwig leven heeft. (TELOS)

Mt 12:39 Hij antwoordde echter en zei tot hen: Een boos en overspelig geslacht verlangt een teken, en het zal geen teken worden gegeven dan het teken van de profeet Jona. Mt 12:40 Want zoals Jona drie dagen en drie nachten in de buik van het zeemonster was, zo zal de Zoon des mensen drie dagen en drie nachten in het hart van de aarde zijn. (TELOS)

Het 'teken' van de profeet Jona was een vóórteken, een teken dat vooruitwees naar een belangrijke gebeurtenis. Wat met Jona gebeurde is een vooraftekening van de dood en opstanding van Christus.  De heilige Schriften van het Oude Testament getuigen van de Heer Jezus, door profetische voorzeggingen èn voorafbeeldingen. Oudtestamentische profetiën, maar ook allerlei personen en zaken in het Oude Testament wijzen heen op de Heiland, de Lijdende Knecht van Jahweh, de grote Koning van Israël. 

Joh 5:39 U onderzoekt de Schriften, omdat u meent daarin eeuwig leven te hebben; en die zijn het die van Mij getuigen; (TELOS)

Andere voorbeelden van typen en anti-typen, beelden en tegenbeelden:

• Het brandoffer is een type van het offer van Christus.
• De hogepriester is een voorafbeelding van de ware hogepriester Christus. Christus is de tegenbeeldige hogepriester.
• “Door het huwelijk van een Hogepriester met een maagd, werd te kennen gegeven, dat de tegenbeeldige Hogepriester Christus op een geestelijke wijze niet zou verkeren bij de onreine en onheilige van hart,… “ (Cyrillus, De Ador., Lib. XII).
• Nebukadnezar met zijn gouden beeld is een type van het Beest met zijn beeld. De afgedwongen aanbidding van het beeld is een type van de toekomstige afgedwongen aanbidding van het beeld van het Beest.

In de eerste brief van Clemens, opziener te Rome, aan de gelovigen in Korinthe, vinden wij een typologische en allegorische uitleg van het scharlaken koord aan de muur van Jericho: 

"En zij zeiden tot haar: het zal geschieden zoals gij tot ons gesproken hebt. Wanneer gij dan bemerkt, dat wij naderen, moet gij al de uwen onder het dak verzamelen, waar zij ook zullen behouden worden; want allen, die buiten het huis gevonden worden, zullen omkomen. Bovendien gaven zij haar een teken: zij moest uit haar huis een scharlakenband hangen. Zij duidden daarmede aan, dat allen die geloven en vertrouwen op God, door het bloed des Heren verlost zullen worden." (I Clemens, hoofdstuk 12)

Een bijbels typoloog in Nederland is Hugo Bouter (geb. 1946), die in zijn geschriften dikwijls de typologische betekenis van Oudtestamentische personen en zaken ontvouwt. Een bijbelse encyclopedie die acht geeft op bijbelse typen is A New and Concise Bible Dictionary (George Morris, 1899).